Herstellen doe je thuis betekent bij Lister dat de zorgvraag leidend is in onze begeleiding. Afhankelijk van de vraag wordt steeds vaker begeleiding geboden door een team dat langere tijd met een cliënt optrekt. Ook als de cliënt minder of meer zorg nodig heeft. Zo ontstaat een veilige omgeving waarin iemand zich kan ontwikkelen en bijvoorbeeld een eigen woning kan betrekken.
Meer regie bij de cliënt met beschermd thuis
In de meerjarenvisie van Lister van 2015 stond dat we zouden zorgen dat al onze cliënten over vijf jaar in hun eigen woning wonen. Afgelopen jaar kwam daar de ambulantisering opdracht van de centrumgemeente Utrecht bij. Daarin is afgesproken dat we zorgen dat zoveel mogelijk cliënten zelf verantwoordelijkheid gaan dragen voor hun eigen woning en indien nodig begeleiding ontvangen in hun eigen huis. Dat doen we omdat de ervaring ons heeft geleerd dat mensen het beste herstellen in hun eigen omgeving.
Doorstroom bevorderen Suzan Popovic is al enkele jaren bezig met het bevorderen van doorstroom van cliënten. Eerst als coördinator Zorg, nu als ggz-specialist, contactpersoon Beter Wonen en als projectleider bij Lister voor de gemengd wonen projecten Place2BU in Utrecht en Meander in Nieuwegein. Suzan: “Vijf jaar geleden was doorstroom uit beschermd wonen zowel voor cliënten als voor medewerkers echt niet vanzelfsprekend. Daarom zijn we toen vanaf het moment dat iemand bij Lister in zorg kwam, in gaan zetten op de tijdelijkheid van onze begeleiding.” Roellien Lagerweij is locatiehoofd in Nieuwegein en coördinator van het Gebiedsteam ggz in Nieuwegein en vanuit die rollen ook nauw betrokken bij het bevorderen van doorstroom uit beschermd wonen. Zij vult aan: “Doordat je vanaf het begin praat over de tijdelijkheid van onze begeleiding in beschermd wonen, wordt het gesprek met cliënten over de begeleiding die zij van ons nodig hebben ook anders. Met hen wordt echt gezocht naar een antwoord op de vraag: ‘Wat heb je nodig om over één of twee jaar in een eigen woning te kunnen wonen?’ Hierdoor is onze begeleiding ook steeds meer gericht op doorstroom en de begeleiding die daarna in een eigen woning nodig is.”
Waarden: vrijheid, autonomie, aandacht, vertrouwen en betrouwbaarheid
Roellien Lagerweij
Suzan Popovic
Woningen Om mensen te laten uitstromen uit beschermd wonen, is begeleiding die gericht is op doorstroom niet voldoende. Er zijn ook betaalbare woningen nodig. Utrecht is in 2019 gestart met het Plan van Aanpak Huisvesting en ondersteuning kwetsbare doelgroepen. Hierdoor is er binnen drie tot vier maanden een woning beschikbaar voor iemand die zelfstandig gaat wonen. In Nieuwegein duurt dat nog iets langer.
Zelfstandig wonen, fijn of spannend? “Sommige mensen zijn heel trots op hun eigen woning, terwijl anderen het heel spannend vinden”, aldus Suzan. “Naast dat cliënten er tegenop kunnen zien, merken we ook vaak dat naasten van mensen die wij begeleiden het spannend vinden. Soms is het immers eerder fout gegaan. Wat mensen niet goed weten, is dat wij blijven begeleiden. Ook als ze verhuizen naar een eigen woning.” Dat begint al voor de verhuizing. Een belangrijke voorwaarde om zelfstandig te gaan wonen is dat de financiën op orde zijn. Begeleiders van Lister zorgen er daarom samen met de cliënt voor, dat in de tijd voor de verhuizing zaken als huurtoeslag en een eventuele uitkering geregeld worden. Maar ook na de verhuizing blijft Lister begeleiding bieden. De centrumgemeente Utrecht heeft daar speciaal geld voor beschikbaar gesteld onder label: ‘Beschermd thuis’. Hiermee willen zij mogelijk maken dat als iemand toe is aan een eigen woning, maar op andere vlakken nog begeleiding nodig heeft, toch zelfstandig kan wonen.
“We blijven begeleiden. Ook als iemand een eigen woning krijgt”
Beschermd thuis Beschermd thuis betekent dat iemand wekelijks tussen de zes en tien uur begeleiding van Lister krijgt in de eigen woning. Dus de peer supportwerker, de woonondersteuner, de trajectbegeleider en de herstelcoach blijven als dat nodig is, komen. Daarnaast wordt soms thuiszorg ingezet of bijvoorbeeld via ‘Handje helpen’ contact gelegd met een vrijwilliger waarmee gezellige uitstapjes kunnen worden gemaakt. Suzan: “We kunnen iemand met ‘Beschermd thuis’ bescherming bieden die voorheen voornamelijk mogelijk was in vormen van beschermd wonen. Het mooie van deze vorm van wonen met begeleiding is dat een cliënt meer de regie heeft over zijn of haar eigen leven. Dat bevordert vaak het herstel.”
Tekst: Margot van Lange Fotografie: Privé (Suzan) en Willem Mes
Corona in het sociaal domein
"Corona heeft vergaande gevolgen voor kwetsbare mensen"
Het leven van cliënten is vaak ontwricht door trauma’s of zware psychiatrische aandoeningen, soms met een harddrugsverslaving tot gevolg. Ze vinden hun plek terug in de samenleving met ondersteuning van medewerkers van Lister. Maar wat gebeurt er als op een dag die samenleving ontwricht raakt door een pandemie? Lister-leidinggevenden Machteld van Raalte en Ronald Kemp vertellen.
Machteld van Raalte en Ronald Kemp zijn allebei hoofd van een locatie van Lister waar mensen met ernstige psychiatrische problematiek en of verslavingen wonen en intensieve zorg krijgen. Machteld is daarnaast gebiedscoördinator van het Gebiedsteam ggz Utrecht Zuidwest. Dit team biedt net als de andere Gebiedsteam samen met verschillende partijen geïntegreerde begeleiding en behandeling aan mensen met ‘onplanbare zorgvragen’. Corona heeft juist voor deze mensen vergaande gevolgen. Ronald: “Onze mensen kunnen niet thuisblijven. Het ziektebeeld van een verslaving is te sterk voor een lockdown, ze gaan weer de straat op, op zoek naar drugs. En om die drugs te kunnen betalen hebben ze geld nodig. Ze hebben zulke complexe problemen en hebben al zo lang geprobeerd af te kicken, dat ze nu in een fase zijn beland waarin de beheersing van drugsgebruik het hoogst haalbare is. Doen we dat niet, dan worden de problemen niet alleen voor hen, maar voor de hele samenleving vele malen groter.” Stil op straat Toen het stil op straat was, werden dak- en thuisloze mensen ineens goed zichtbaar. Veel mensen in de stad hadden geen plek meer en dat zorgde voor een grotere aanloop bij de locaties van Lister. Ze hebben zelfs last gehad van indringers, wat Ronald ertoe dwong om een beveiliger in te huren. Het is niet de enige kostenpost die door corona een flink gat in zijn begroting slaat. Cliënten scharrelden voor corona het geld voor hun drugs bij elkaar met ‘kleine baantjes’, terrassen afruimen bijvoorbeeld. Die baantjes waren er nu niet meer en dus hadden mensen geen geld meer om drugs te kopen.
“Digitale oplossingen werken niet altijd voor onze mensen.”
“Door te gebruiken blijven onderliggende trauma’s hanteerbaar. Om te voorkomen dat die trauma’s ongecontroleerd boven kwamen, organiseerde ik een alternatieve inkomstenstroom: huishoudelijke klusjes, werk in de tuin. En ik faciliteerde een dealer die ik vertrouw om drugs bij ons te verkopen. Zo hielden we zicht op de situatie en hebben we een manier gevonden waarop de cliënten toch de middelen konden krijgen die ze nodig hadden. We zorgden voor een kleine samenleving bínnen de muren van onze locatie. Ik had nooit gedacht dat ik een huisdealer in huis zou halen, het zijn geen oplossingen waar ik onder normale omstandigheden aan zou denken, maar corona dwingt tot creatieve oplossingen, en het werkte," aldus Ronald.
Niet loslaten Waar Ronald Kemp zijn bewoners goed in beeld had omdat ze allemaal binnen zijn locatie wonen, had Machteld van Raalte daarnaast ook de zorg voor mensen die in de wijk wonen. “Zij kunnen snel geïsoleerd raken. Zeker als ze bang worden, en dat werden ze door deze crisis.’ Hulpverleners laten mensen dan ook niet los. ‘Digitale oplossingen werkten niet altijd voor onze mensen”, vertelt Machteld. “Ze konden niet allemaal uit de voeten met een computer.”
Waarden: gelijkwaardigheid en wederkerigheid en vertrouwen en betrouwbaarheid
Machteld van Raalte
En dus sprongen medewerkers van Lister toch gewoon op de fiets en gingen ze ook naar mensen toe. ‘Een praatje vanaf een balkon, in de tuin of een stukje wandelen op veilige afstand van elkaar, zo kon het ook. We zagen dat de crisis ook veerkracht bij mensen blootlegt. Voor de crisis konden mensen zich wel eens afhankelijk van hulpverleners opstellen, nu zie je meer wederkerigheid. Dan spreken ze uit dat ze zich óók zorgen maken om hun begeleiders en wilden ze hen niet in gevaar brengen. Er was meer zorg voor elkaar.’
Ronald Kemp: ‘We zorgen nu voor een kleine samenleving bínnen de muren van onze locatie.’
Zorgen Toch maakte Machteld zich ook zorgen. Er waren geen bewoners met corona, maar als dat wel zo was, konden de gevolgen ernstiger zijn omdat velen een broze gezondheid hebben. Lister had zich daarop voorbereid: er waren quarantaineruimtes ingericht samen met partnerorganisaties, er golden duidelijke regels voor bezoek en er waren voldoende beschermingsmiddelen in huis voor het personeel. Dagelijks kwam binnen de organisatie een coronateam bij elkaar om goed grip te houden op de situatie. Machteld maakte zich ook zorgen over de periode na de acute crisis. “Onze mensen leven vaak al rond het bestaansminimum, grotere armoede is een reëel risico.” Ze vreest voor een hausse van aanmeldingen voor Lister. "We zien nu al een stuwmeer van aanvragen ontstaan. Hoe moeten we die gaan opvangen? We proberen nu vooral in te zetten op preventie, voorkomen dat mensen meer specialistische zorg nodig hebben. De samenwerking met buurtteams was al intensief, en daar zetten we nu nog nadrukkelijker op in.”
Minder verzuim Beide leidinggevenden hebben naast de zorg voor hun cliënten, ook zorg voor hun personeel. Veel medewerkers werkten door bij de locaties en draaiden extra (nacht)diensten. Machteld: “De samenwerking in teams is sterk, mensen vielen voor elkaar in en zetten samen de schouders eronder, het verzuim was zelfs afgenomen sinds corona. Toch vroeg het veel van de medewerkers, ook van de mensen die thuis werkten. “Het woog zwaar dat werk en privé niet meer gescheiden waren, daar hadden we aandacht voor. En we moesten elkaar niet uit het oog verliezen, hoe blijven we met elkaar in verbinding?” Machteld benadrukt dat de focus niet alleen naar binnen gericht moet zijn. “Het is logisch dat je je in eerste instantie naar binnen richt. Toch is het juist nu, zeker als de crisis langer duurt, belangrijk om ook met externe partijen contact te houden, elkaar te blijven zien. Want die samenwerking gedijt goed bij persoonlijk contact. Dat geldt ook voor ons contact met de gemeente, we hebben een band opgebouwd.”
“Het woog zwaar dat werk en privé niet meer gescheiden waren, daar hadden we aandacht voor.”
Fysiek contact Dat die band al goed was, daar plukken ze nu, in tijden van corona, de vruchten van. Ronald: “We konden snel schakelen, snel een noodvoorziening optuigen. Bureaucratische processen die normaal veel langer duren, waren nu in een dag doorlopen. We konden ook snel afspraken maken over het delen van de kosten.” Hoe gaat die samenwerking zich verder ontwikkelen nu corona langer aanhoudt en de effecten ervan verder zullen strekken? De toekomst zal het uitwijzen, maar het begint volgens Ronald en Machteld bij vertrouwen. Ronald: ‘Er is meer gevraagd van organisaties. We durfden dingen te doen die we niet contractueel hebben uitgesproken omdat we erop vertrouwen dat we daar later wel uitkomen. Daardoor durfden we te doen wat nodig is.’
Dit artikel is eerder gepubliceerd op de website van Divosa Tekst: Ingrid Huisman, Divosa Fotografie: Willem Mes en Thomas van Galen
Nieuw in 2019. Het FIT
In 2019 is Lister gestart met de opbouw van een specialistisch ambulant team; het Flexibel Integraal Team (FIT). Zij leveren intensieve zorg aan Utrechters met zeer complexe zorgvragen. Het team begeleidt maximaal tien cliënten die vanuit dakloosheid of andere zeer kwetsbare omstandigheden de eerste stappen zetten richting een enigszins genormaliseerd leven. In deze video vertelt een aantal medewerkers van het team hoe zij werken.
Waarden: aandacht en betrokkenheid en vertrouwen en betrouwbaarheid
Video: Nicky Pluim, Thomas van Galen
This video has been disabled until you accept marketing cookies.Manage your preferences here or directly accept targeting cookies
De zorgvraag is leidend bij gebiedsgericht werken
1 maart 2018 ging het Gebiedsteam ggz officieel van start. Het doel was en is begeleiding en behandeling integraal aanbieden vanuit één team, dichtbij de mensen thuis. Intussen is de samenwerking tussen Lister en Altrecht goed op gang gekomen en is het Gebiedsteam onderdeel geworden van het netwerk dat de verantwoordelijkheid draagt voor de geestelijke gezondheidszorg in het gebied. Om die verantwoordelijkheid nog beter in te vullen, zijn in het gebied Utrecht Zuidwest en in de gemeente Nieuwegein afgelopen jaar stappen gezet in de verdere ontwikkeling van het Gebiedsteam naar gebiedsgericht werken. Hierin komt de nadruk steeds meer te liggen op herstel van het leven.
Gebiedsgericht werken Lister biedt vanuit het Gebiedsteam ggz ambulante begeleiding. Mensen die wonen in een woning van Lister of heel intensieve begeleiding in hun eigen huis ontvangen, worden doorgaans begeleid door teams van Lister die beschermd verblijf of beschermd thuis bieden. Deze mensen ontvangen echter vaak wel behandeling van Altrecht via het Gebiedsteam. Mensen die ambulante begeleiding ontvangen, ervaren voordelen van de samenwerking van begeleiders en behandelaars in het Gebiedsteam. Mensen die een indicatie hebben voor beschermd verblijf of beschermd thuis merken die voordelen niet. Een nadeel dat door alle groepen cliënten wordt ervaren zijn de wisselingen in begeleiding als zorg wordt af- of opgeschaald. Iets waarvan cliënten aangeven dat het vaak niet bevorderlijk is voor hun herstel. Deze constateringen leiden in Nieuwegein en in het gebied Utrecht Zuidwest tot de conclusie dat de organisatie in het gebied anders moest. Niet de intensiteit van de begeleiding of medewerkers die een bepaald soort begeleiding kunnen leveren moeten leidend zijn, maar de zorgvraag en de omgeving van de cliënt. Roellien Lagerweij, gebiedscoördinator Nieuwegein: “Je wilt, in de eigen veilige omgeving van de cliënt, antwoord kunnen geven op elke zorgvraag die ligt op het gebied van geestelijke gezondheidszorg. Doel daarbij is dat je zo lang als nodig met een cliënt mee kan in zijn of haar herstelproces met zo min mogelijk wisseling in de begeleiding.”
“Je kunt cliënten de veiligheid bieden waarin zij kunnen groeien“
Machteld van Raalte, gebiedscoördinator Utrecht Zuidwest: “Daarom werken we niet alleen intern op een andere manier samen, maar ook met onze samenwerkingspartners in het gebied. Als een andere partner iets beter kan, zorgen we dat die aangesloten wordt. Zo dragen we samen verantwoordelijkheid voor zorg voor mensen met complexe zorgvragen.”
Machteld van Raalte
De interne samenwerking In Nieuwegein is de andere vorm van organiseren in september 2019 van start gegaan. Naast het Gebiedsteam ggz dat zich richt naar de behandeling door de collega’s van Altrecht waarbij de medewerkers van Lister daar in het dagelijks leven handen en voeten aangeven, zijn er twee zogenaamde begeleidingsteams die zich meer richten op resocialisatie. Alledrie de teams begeleiden mensen met indicaties voor zowel ambulant als beschermd verblijf of beschermd thuis.
De drie teams worden versterkt door teams van specialisten op het gebied van werk & activering, ervaringsdeskundigheid, woonondersteuning en leefstijl en een team ggz-specialisten. De herstelcoaches en de persoonlijk begeleiders vormen samen met deze specialisten een team rondom de cliënt. Dit team beweegt mee met het herstelproces van de cliënt. Welke specialisten in dat team zitten is afhankelijk van de zorgvraag van de cliënt. Zo wordt er goed gebruik gemaakt van ieders kennis en expertise. Op deze manier komt de cliënt met de zorgvraag centraal te staan en is het systeem van de zorg steeds minder leidend.
Waarden: vertrouwen en betrouwbaarheid en gelijkwaardigheid en wederkerigheid
“Voor cliënten betekent dit dat het proces van op- en vooral afschalen van zorg veel soepeler verloopt”, aldus Roellien. “Je kunt cliënten de veiligheid bieden waarin zij kunnen groeien, doordat er veel minder wisselingen in de begeleiding zijn. Het team blijft namelijk grotendeels in stand als de zorgvraag verandert.”
Externe samenwerking Naast dat een team bestaat uit interne specialisten, is bij mensen met complexe zorgvragen vaak ook expertise van andere specialisten nodig. Dit kan variëren van thuiszorg tot kennis op het gebied van begeleiding van mensen met een licht verstandelijk beperking, of verslaving of behandeling. In de afgelopen twee jaar zijn de samenswerkingsverbanden met organisaties die deze expertise hebben met het Gebiedsteam ggz gegroeid. Door deze andere vorm van organiseren binnen een gebied kunnen in Nieuwegein en Utrecht Zuidwest ook medewerkers van andere teams gebruik maken van de expertise van deze andere zorgaanbieders. Roellien: “Je ziet dat mensen elkaar op een uitvoerend niveau om een klant heen snel weten te vinden.” Machteld: Wij zijn als gebiedscoördinator verantwoordelijk voor het borgen van het netwerk en moeten zorgen dat medewerkers zich vrij voelen om aan te geven als ze tegen barrières lopen in de samenwerking. Wij kunnen dat dan met onze samenwerkingspartners bespreken.”
“Als een samenwerkingspartner iets beter kan, zorgen we dat die aangesloten wordt“
Gebiedsgericht werken tot nog toe Deze andere manier van organiseren en werken is pas kort geleden gestart in de Nieuwegein en Utrecht Zuidwest. Toch begin je al effecten te zien. Machteld: “Ik zie dat medewerkers het werk leuker vinden doordat zij meer verantwoordelijkheid voelen.” Roellien: “En wat vooral ook mooi is om te zien dat het lukt om cliënten meer veiligheid te bieden in hun herstelproces. Er is ruimte voor groei. Niet de aandoening staat op de voorgrond, het ‘gewone’ leven wordt weer belangrijker.”
Roellien Lagerweij
Tekst: Margot van Lange Fotografie: Willem Mes
Cijfers over de zorg van Lister in 2019
Lister biedt begeleiding en als het nodig is ook huisvesting aan mensen die te maken hebben (gehad) met psychische ontwrichting. In 2019 hebben wij naast 1.612 mensen gestaan en hen ondersteund bij het op de rails krijgen van hun leven. De meeste mensen begeleiden wij in hun eigen huis en omgeving.
